نی – که قدیمی ترین ساز بادی است و در ایران سه نوع آن مورد استفاده قرار می گیرد :

1 ) نی کوتاه و با قطر نسبتا کلفت که سازی است محلی و با آن آهنگهای محلی را اجرا می کنند و دو نوع صدا ازآن اخذ میشود :

     - بم که در آن نوازنده از صدای خود کمک می گیرد و  دو رگه است .

     - صدای زیر که یک اکتاو با بم اختلاف دارد و گاهی نوازنده دو صدا را با هم مخلوط می کند .

این نوع نی معمولا دارای 7 بند است که 5 سوراخ روی آن و یکی در پشت آن قرار دارد و طول آن معمولا 30 تش 33 سانتی متر و قطر آن تقریبا 5/2 سانتی متر است و در اکثر نقاط ایران وجود دارد  .

2 ) نی بلند که در قدیم به نای خرک معروف بوده و شاید به خاطر بلندی ، به این نام معروف شده .

این نی تقریبا بلند ترین نوع نی است که صدای بسیار بمی دارد و در قدیم صدای حالت دست بسته آن را با صدای سیم بم عود یکی می دانستند .

این نوع نی دارای 5 سوراخ است که 4 سوراخ روی آن و یکی در پشت آ» قرار دارد و به درستی نمیتوان گفت دارای 7 بند است . طول این ساز بین 70 تا 80 سانتی متر است و قطر دهنه آن تقریبا 5/2 سانتی متر می باشد .

صدای بسیار بم و سوزناکی دارد و در بین مردم این نی و نی کوتاه اصطلاحا به نی چوپانی معروف اند .

3 ) نی 7 بند ، نوع سوم نی هفت بند است که جزء سازهای موسیقی اصیل می باشد ، ساختمان آن تقریبا تثبیت شده است و روی آن 5 سوراخ و پشت آن یک سوراخ دارد .

ایت ساز را معمولا با دندان می نوازند  ، لیکن نوازندگانی هستند که آنرا با لب می نوازند و نواختن این ساز را با دندان جزء ابداعات نایب ادالله می دانند که به احتمال قوی این طرز نواختن قبل از وی نیز رایج بوده . بدین ترتیب که سر آنرا در دهان بین دندانها می گذارند و هوا را بدون واسطه به داخل نای می دمند .

برای دمیدن در نی باید از نفسی که در داخل ششها اندوخته می کنیم استفاده شود. سر نی را باید وسط دندان پیشین قرار داد و بعضیها بر حسب عادت نی را میان دندان نیش و پیشین می گذارند که حالت اول اصولی تر است ، به خاطر اینکه هوا مستقیم وارد نی می شود در هر دو صورت  ، زبان باید روی نی قرار گیرد .

نی 7 بند دارای چهار وسعت صوتی به قرار زیر است :

 

بم – اوج – غیث – پس غیث ، نوازندگان پر تجربه دو نوع بم را اخذ می کنند که یکی بم قوی است و صدای دو رگه وبسیار سوزناک ودلنشینی دارد که برای این صدا به نفس بیشتری احتیاج است و هنگام نواختن برای این صدا نی را باید با زاویه باز تری نواخت و دیگری صدای بم نرم است که زاویه نی را باید بسته تر از بم قوی گرفت و با نفس کمتری در آن دمید .

با نی میتوان ویبراسیون، نت های مقطع ، تریل ، نگاهداشتن نت پایه و ملودی پردازی ترمولو را اجرا کرد.

سه تار از سازهای زهی مضرابی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می‌شود

سه‌تار و انواع سازهای شبیه به‌آن مانند دوتار و تنبور و چگور در نواحی مرکزی آسیا و خاورمیانه رواج داشته‌است. برخی از جمله عده‌ای از عرفا به آن «اوتار» نیز می‌گویند.

شکل ظاهری این تار مانند تنبور است با این تفاوت که دارای کاسه‌ای کوچکتر می‌باشد. سطح کاسه سه تار چوبی است.

سه تار امروزی چهار سیم دارد. این ساز با ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته می‌شود. سه تار سازی است که هم به‌صورت تک نوازی و هم در گروه نوازی ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وسعت سه تار نزدیک به 3 اکتاو است. سه تار را از خانواده تنبور قلمداد می‌کنند و امروزه در مقایسه به تار نردیکتر است و معمولا نوازندگان تار با ساز سه تار نیز آشنایی دارند.

این ساز در حالت نشسته به صورت افقی روی ران پا قرار می‌گیرد به نحوی که دسته آن در طرف چپ و کاسه آن در طرف راست نوازنده باشد.

نوازنده سر انگشتان دست چپ را روی پرده‌های (دستان) دسته حرکت می‌دهد و با ناخن انگشت سبابه دست راست بر زخمه می‌زند. سه تار را به علت سبکی وزن ایستاده هم می‌نوازند.

قسمت‌های مختلف سه‌تار:

سه‌تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد (البته سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعهٔ آن دو رامعمولاً سیم «بم» می‌نامند).

با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می‌شود) به این ساز را درک کرده و سه تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند.

سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علیشاه به این ساز افزوده است.

سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده از آنجاییکه که با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست نواخته می‌شود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی می‌دانند.

میرزا عبدالله، درویش خان، ابوالحسن صبا، احمد عبادی، نور علی برومند، یوسف فروتن، سعید هرمزی، داریوش صفوت، جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، داریوش پیر نیاکان، عطا جنگوک، داریوش طلایی، کیوان ساکت، مسعود شعاری، حمید متبسم، کیهان کلهر، محمد فیروزی، کیا طبسیان، امیرحسین پورجوادی، قشنگ کامکار از جمله سه تار نوازان برجسته کشورمان هستند.